Συνήθεις γνωσιακές παραποιήσεις ή διαστρεβλώσεις
Η σκέψη του «όλα ή τίποτα» Βλέπετε τα πράγματα σαν άσπρα ή μαύρα χωρίς τις ενδιάμεσες αποχρώσεις του γκρι. Τα πράγματα είναι είτε «εξαίσια» είτε «απαίσια» κι αν ό,τι κάνουμε απέχει ελάχιστα από το να είναι τέλειο, τότε είναι απόλυτα αποτυχημένο.
Η υπεργενίκευση. Βλέπετε ένα αρνητικό γεγονός σαν ένα ατέλειωτο σενάριο μείωσης ή ήττας.
Το ψυχικό φίλτρο. Επιλέγετε μια μοναδική αρνητική λεπτομέρεια και επικεντρωνόσαστε αποκλειστικά σ’ αυτή, έτσι ώστε καταλήγετε στην αίσθηση πως όλη η κατάσταση είναι αρνητική. Η στάση αυτή θυμίζει πολύ μια σταγόνα μελάνι που χρωματίζει όλο το νερό ενός ποτηριού.
Η απόρριψη του θετικού. Απορρίπτετε τις θετικές εμπειρίες, επιμένοντας πως «δεν μετράνε» για τον έναν ή τον άλλον λόγο. Με τον τρόπο αυτό διατηρείτε κάποιες αρνητικές πεποιθήσεις που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις καθημερινές καταστάσεις.
Τα αυθαίρετα συμπεράσματα. Προτρέχετε αυθαίρετα στην εξαγωγή κάποιων αρνητικών συμπερασμάτων, ακόμη κι όταν αυτά δεν επιβεβαιώνονται από την πραγματικότητα.
Το διάβασμα της σκέψης. Συμπεραίνετε αυθαίρετα πως κάποιος είναι εχθρικός απέναντί σας χωρίς να ελέγχετε αν αυτό ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Το λάθος του να προλέγετε το μέλλον. Περιμένετε μια αρνητική εξέλιξη στο μέλλον και νιώθετε σίγουροι ότι πρόβλεψή σας είναι ένα δεδομένο γεγονός.
Η μεγέθυνση (καταστροφοποίηση) και η σμίκρυνση. Μεγεθύνετε τη και διάσταση κάποιων πραγμάτων (όπως του προβλήματός σας ή της επιτυχίας κάποιου άλλου) ή τη σμικρύνετε αδικαιολόγητα ώστε τα πάντα να φαίνονται μηδαμινά (όπως τις δυνατότητές σας ή τις ατέλειες των άλλων ανθρώπων). Ονομάζεται επίσης η «παγίδα με τα κιάλια».
Η συναισθηματική λογική. Πιστεύετε πως τα αρνητικά σας συναισθήματα αντικατοπτρίζουν απαραίτητα και την πραγματικότητα. «Αισθάνομαι έτσι, συνεπώς έτσι θα πρέπει να είναι τα πράγματα».
Οι δηλώσεις του «πρέπει». Προσπαθείτε να περάσετε τις επιθυμίες σας ή τη συμπεριφορά των άλλων από το κρεβάτι του Προκρούστη, υποτάσσοντάς τα σε «πρέπει» ή «δεν πρέπει». Οι συναισθηματικές συνέπειες τέτοιων γνωστικών λαθών είναι ντροπή και ενοχή για εσάς, θυμός και πίκρα για τους άλλους, ανάλογα με το που κατευθύνετε αυτά τα «πρέπει».
Η ετικετοποίηση και η ανακρίβεια. Πρόκειται για μια μορφή ακραίας υπεργενίκευσης, όπου ένα λάθος ή μια αδυναμία σας σας μεταφέρει από το «έχω» στο «είμαι». Έτσι, αντί να σκεφτείτε «έχω κάνει λάθος», σκέφτεστε «είμαι ένα λάθος». Όταν η συμπεριφορά κάποιου σας απογοητεύει, του κολλάτε μια αρνητική ετικέτα: «Είναι ένα τέρας». Η ανακρίβεια είναι το γνωστικό εκείνο λάθος όταν περιγράφετε ένα γεγονός με εκφράσεις ανακριβείς ή συναισθηματικά φορτισμένες.
Η προσωποποίηση. Βλέπετε τον εαυτό σας σαν την αιτία κάποιου αρνητικού εξωτερικού γεγονότος, για το οποίο όμως δεν ήσασταν εσείς υπεύθυνοι.
Βιβλιογραφία
Μπερνς, Ν.Ν. (1998). Αισθανθείτε καλά! Η αποτελεσματική θεραπεία της κατάθλιψης χωρίς φάρμακα. 13η έκδ. Μετάφραση: Μαρία Χήρα, Εκδόσεις Πατάκη.
